سازمان فناوری اطلاعات ایران


نظام پایش شاخص‌های فناوری اطلاعات و ارتباطات کشور

کد :13061712000

بر اساس تبصره 3 ماده 46 قانون برنامه پنجساله پنجم توسعه جمهوری اسلامی ایران، وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات می تواند برای ارزیابی شاخص ها و وضعیت در ابعاد ملی، منطقه ای و بین المللی، نظام پایش شاخص های فناوری اطلاعات و ارتباطات را تا پایان سال دوم برنامه، تدوین نماید. براساس این بند و با عنایت به مصوبه هیئت محترم وزیران، کلیه دستگاه های اجرایی و مؤسسات غیردولتی موظف به ارائه اطلاعات و آمار مورد نیاز و مرتبط، به این وزارت خانه در مقاطع تعیین شده هستند.
سازمان فناوری اطلاعات ایران (مرکز برنامه ریزی و نظارت راهبردی فناوری اطلاعات) به نمایندگی از وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات و به عنوان نهاد هماهنگ کننده ملی، در طی سال های گذشته، ارکان نظام پایش شاخص های فناوری اطلاعات و ارتباطات را به میزان بسیار خوبی شکل داده است و با توجه به الزامات قانونی موجود، با بهره گیری از تجارب گذشته و همچنین تجارب بین المللی، نظام پایش شاخص های فناوری اطلاعات و ارتباطات کشور تدوین نموده است. نظام پایش شاخص های فناوری اطلاعات وارتباطات در کشور، شامل مدل مفهومی تدوین شاخص ها، مجموعه کلیدی شاخص های فناوری اطلاعات و ارتباطات کشور، روش سنجش، ارزیابی و تحلیل شاخص های فناوری اطلاعات در کشور، مشخص شدن نهاد متولی تامین زیرساخت های فنی، آموزشی و پژوهشی و سازوکارهای لازم به منظور تعامل با نهادهای بین المللی است.
مبتنی بر مطالعات و فعالیت های کارشناسی به عمل آمده روی اسناد مرجع فرادست ملی و بین المللی در راستای اهداف تدوین نظام پایش شاخص های فناوری اطلاعات و ارتباطات کشور، سازمان فناوری اطلاعات ایران به عنوان مجری پروژه، با همکاری دو نهاد دانشگاهی و مشاوره بخش خصوصی، سند نظام پایش شاخص های فناوری اطلاعات و ارتباطات کشور را مطابق تکلیف فوق تدوین نموده است که این سند در 25 مردادماه 1392 توسط مقام محترم وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات به دستگاه های اجرایی ابلاغ گردیده است. در این سند، دامنه کاربرد، شرح شاخص ها و شناسنامه توصیفی و مشروح آن ها، ارکان و مسئولیت ها، ساختار اجرایی، ساختار مالی، زمان بندی جمع آوری اطلاعات، تحلیل و انتشار نتایج وضعیت موجود توسعه و کاربری فناوری اطلاعات و ارتباطات در کشور براساس شاخص های تدوین شده مشخص می گردد. این نظام نامه، شامل یک بخش اصلی و یک پیوست فنی بعنوان اسناد پشتیبان مطالعات طرح می باشد.

تعریف نظام پایش شاخص های فاوا از منظر سیستمی

براساس نظریه عمومی سیستم ها، هر سیستمی دارای مشخصه هایی مانند ورودی، خروجی، کارکرد، بازخورد، محیط، مرز و غیره است. همان گونه که در شکل نشان داده شده است، می توان نظام پایش را با همین دیدگاه به شرح زیر تعریف نمود:

 

ورودی های اصلی نظام پایش

 

این ورودی ها، شامل اسناد بالادستی و مصوبات کلان، مقادیر نشانگرهای جمع آوری شده در رابطه با عملکرد دستگاه های اجرایی و سایر نهادها، شاخص ها و مقادیر شاخص های بین المللی، گزارش های پیشرفت مرتبط با اجرای پروژه های استانی، منطقه ای و ملی و آمارها و داده های پایه مانند اطلاعات جمعیتی، اقتصادی و فرهنگی کشور است.

 


فرآیندهای اصلی نظام پایش

 

با توجه به اهداف تعیین شده برای نظام پایش، فرآیندهایی نیز برای این نظام تدوین شده اند که برمبنای ورودی های دریافتی، خروجی های موردانتظار را تولید می کنند. این فرآیندها عبارتند از:

  • فرآیند تعریف نشانگرها
  • فرآیند جمع آوری داده ها
  • فرآیند اعتبارسنجی داده ها
  • فرآیند اندازه گیری و تحلیل
  • فرآیند تهیه و تدوین گزارش ها و خروجی ها موردنیاز
  • فرآیند تعامل با نهادهای بین المللی و ارتقاء جایگاه ایران در رتبه بندی های حوزه فاوا
  • فرآیندهای تعامل با نهادهای ملی و درون کشوری
  • فرآیندهای رصد روندها
  • فرآیند بهبود مستمر
  • فرآیند آموزش
  • فرآیند ظرفیت سازی فنی
  • فرآیندهای مالی

خروجی‌های اصلی نظام پایش

 

فرآیندهای ذکرشده در بخش قبل، خروجی های اصلی نظام پایش را تولید می کنند. این خروجی های در قالب های زیر تولید می شوند:

  • توصیه های سیاستی و پیشنهادات بهبود
  • گزارش جامع پایش جامعه اطلاعاتی ایران
  • کتاب ها و گزارش های تحلیلی
  • گزارش به نهادهای بین المللی

 

دریافت بازخوردها


یکی از ایده‌های مهم در طراحی نظام پایش، بهبودمستمر فرآیندهای نظام پایش و ورودی های آن براساس بازخوردهای دریافتی از خبرگان، نهادهای ملی و بین المللی و تحلیل خروجی های نظام پایش است.

مدل مفهومی نظام پایش شاخص های فاوا

به منظور تدوین نظام پایش شاخص های فناوری اطلاعات و ارتباطات کشور مدلی مفهومی تدوین گردید که با توجه به تعریف ارائه شده، مفاهیم کلیدی و اصلی را در این نظام تبیین نماید. همان گونه که در شکل روبه رو دیده می شود، نظام پایش شاخص های فناوری اطلاعات وارتباطات در کشور، شامل، مفاهیم کلیدی مجموعه کلیدی شاخص های فناوری اطلاعات و ارتباطات کشور، روش سنجش، ارزیابی و تحلیل شاخص های فناوری اطلاعات در کشور، متولی تامین زیرساخت های فنی، آموزشی و پژوهشی (ساختار نهاد راهبری) و سازوکارهای لازم به منظور تعامل با نهادهای بین المللی، ظرفیت سازی فنی و آموزش است.

مجموعه کلیدی نشانگرهای فناوری اطلاعات و ارتباطات کشور

یکی از مفاهیم اصلی و مولفه های کلیدی در نظام پایش، مجموعه کلیدی نشانگرهای فناوری اطلاعات و ارتباطات کشور است. نشانگرهای این مجموعه، در همسویی با اهداف کلان ملی، اسناد بالادستی و اهداف توسعه جهانی مانند اهداف توسعه هزاره و اهداف توسعه پایدار و با درنظرگرفتن نیازهای گزارش دهی به نهادهای بین المللی تدوین گردیده اند. برای هر نشانگر/شاخص، شناسنامه آن شاخص شامل، مقدار در سال پایه، مقدار در سال های برنامه، مقدار در سال انتهایی برنامه، درصد رشد سالیانه، تعریف شاخص، دستگاه های مسئول و همکار و روش اندازه گیری شاخص است.


 

ساختار نهاد راهبری نظام پایش

اجرایی نمودن نظام وابسته به وجود ساختاری نهادی است. این ساختار که در سند ابلاغ شده به شکل دقیق تعریف شده است، مسئولیت های زیر را به انجام می رساند:

  • برنامه ریزی و سیاستگذاری نظام پایش
  • اجرای فرآیندهای نظام پایش
  • بازبینی و بهبود مستمر نظام پایش
  • هماهنگ سازی تمامی دستگاه ها و نهادها در سطح ملی
  • تعامل با نهادهای بین المللی
  • تدوین و ارائه گزارش های سالیانه و مستندات

سازمان فناوری اطلاعات ایران (مرکز برنامه ریزی و نظارت راهبردی فناوری اطلاعات) به عنوان مجری نظام پایش شاخص های فناوری اطلاعات و ارتباطات کشور، موظف است به عنوان یک ساختار نهادی، به منظور استفاده از کلیه ظرفیت های ملی در این حوزه، "کارگروه ملی هماهنگ کننده نظام پایش شاخص های فناوری اطلاعات و ارتباطات کشور" را تشکیل دهد. اعضای این کارگروه، نمایندگان کلیه بخش های اصلی ذینفع دارای تکلیف برای اجرای نظام پایش هستند.

ارتباطات و تعاملات بین الملل

یکی از مولفه های نظام پایش شاخص های فناوری اطلاعات و ارتباطات کشور، ارتباطات و تعاملات بین الملل است. ارتباطات و تعاملات بین الملل به دلایل زیر یکی از مولفه های کلیدی و تاثیرگذار در موفقیت این نظام و ارتقاء جایگاه جمهوری اسلامی ایران در رده بندی های معتبر بین المللی در حوزه فناوری اطلاعات وارتباطات است:

  • تعامل با نهادها و خبرگان بین المللی امکان ارائه اطلاعات دقیق و به هنگام از توسعه فناوری اطلاعات و ارتباطات در کشور را به وجود می آورد و باعث ارتقاء جایگاه جمهوری اسلامی ایران در رده بندی های بین المللی می گردد.
  • حضور در مجامع بین المللی امکان آشنایی با آخرین روندهای مطرح در حوزه تدوین شاخص های فناوری اطلاعات و ارتباطات و سازوکار توسعه شاخص های بین المللی را فراهم می آورد. با توجه به شروع تدوین قانون برنامه ششم توسعه اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی جمهوری اسلامی ایران، کسب این دانش می تواند باعث انعکاس این تجارب و یافته ها در متن برنامه ششم توسعه گردد.
  • حضور در همایش های تخصصی خبرگان فعال در حوزه شاخص های مخابرات و فناوری اطلاعات و دسترسی خانوارها به فاوا، امکان ارائه نظرات جمهوری اسلامی ایران در زمان تدوین و بازنگری این مجموعه از شاخص ها را به وجود می آورد.
  • حضور در مجامع بین المللی امکان ارائه نظام پایش شاخص های فناوری اطلاعات و ارتباطات کشور به جامعه جهانی فعال در این حوزه و بحث و تبادل نظر در رابط با این نظام را به وجود می آورد. این تبادل دانش، باعث ارتقاء سطح کیفی این نظام و بهره مندی از دانش و نظرات خبرگان این حوزه برای انتقال تجارب و دانش به داخل کشور می گردد.

زیرساخت مالی

اجرایی نمودن نظام پایش شاخص های فناوری اطلاعات و ارتباطات کشور بدون درنظرگرفتن اعتبارات و بودجه لازم در سازمان و همچنین در دستگاه های مسئول که باید عملکرد حوزه خود را گزارش کنند، امکان پذیر نخواهد بود. براساس سند ابلاغ شده نظام پایش، کلیه دستگاه های اجرایی موظف هستند نسبت به پیشنهاد و درنظرگرفتن اعتبارات لازم برای جمع آوری آمارهای فناوری اطلاعات و ارتباطات بهنگام، دقیق و به روز از عملکرد خود و واحدهای تابعه در نظام پایش شاخص های فناوری اطلاعات و ارتباطات کشور از محل اعتبارات منابع داخلی در اختیار اقدام نمایند. سازمان فناوری اطلاعات ایران هم به عنوان مجری موظف است تا اعتبارات مرتبط با امور هماهنگی، جمع آوری اطلاعات از سطح دستگاه های اجرایی، تحلیل و انتشار اطلاعات، هماهنگی با نهادهای بین المللی و سایر وظایف محوله در نظام پایش شاخص های فناوری اطلاعات و ارتباطات را در بودجه سالیانه خود درنظر گیرد.

مجموعه کلیدی نشانگرهای فاوا

بعد از اجرای دو دوره پایش شاخص های فناوری اطلاعات و ارتباطات در سال های 92 و 95 و با توجه به اینکه یکی از فرایندهای کلیدی در این نظام "بهبود مستمر"می باشد،بر اساس بازخوردهای دریافتی از کلیه ذی نفعان، رصد آخرین تحولات در زمینه فناوری اطلاعات و ارتباطات و نشانگرهای مرتبط، و تجارب حاصل از تعامل با نهادهای بین المللی و حضور فعال در مجامع بین المللی مرتبط، نگارش سوم سند نظام پایش شاخص های فناوری اطلاعات و ارتباطات ( نسخه بهبود) مورد بازنگری قرار گرفت.

 

مجموعه نشانگرهای کلیدی فناوری اطلاعات و ارتباطات ایران

تعداد نشانگر و شاخص‌های این نگارش از مجموعه کلیدی نشانگرهای فناوری اطلاعات و ارتباطات ایران، 145 نشانگر است. تعداد 101 عدد از این نشانگرها آمارهای ثبتی هستند و تعداد 44 نشانگر از این مجموعه از طریق روش‌های آمارگیری احصاء می‌گردند.


لازم به ذکر است 44 شاخص در حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات از برنامه ششم توسعه جمهوری اسلامی ایران استخراج گردیده است و 5 شاخص بین المللی در این سند مورد ارزیابی قرار می گیرد. به‌طورکلی، می‌توان گفت که سه روش کلی آمارگیری، جمع‌آوری اطلاعات از مراجع مرتبط (استعلام از دستگاه مسئول و جمع‌آوری اطلاعات از طریق عملیات میدانی) و استفاده از مدل‌های تخمینی به منظور دستیابی به مقادیر این نشانگرها درنظرگرفته شده است. در این نگارش از سند نظام پایش شاخص‌های فناوری اطلاعات و ارتباطات ایران، نشانگرها براساس چارچوب مفهومی زیر تدوین گردیده‌اند. این چارچوب در شکل 2 نشان داده شده است.

  1. زیرساخت های فناوری اطلاعات و ارتباطات
  2. دسترسی به فناوری اطلاعات و ارتباطات
  3. استفاده از فناوری اطلاعات و ارتباطات
  4. مقرون به صرفه بودن (Affordable ICT)
  5. کاربردهای فناوری اطلاعات و ارتباطات
    • دولت الکترونیک و دولت همراه (e-government and m-government)
    • سلامت الکترونیک (e-health)
    • تجارت الکترونیک در کسب و کار و خانوار
    • آموزش الکترونیکی (e-learning)
    • محتوای الکترونیکی (e-content)
    • کشاورزی الکترونیک (e-agriculture)
  6. اثرات اقتصادی و اجتماعی فناوری اطلاعات و ارتباطات
    • اشتغال پایدار در حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات
    • تجارت بین‌المللی محصولات و خدمات فناوری اطلاعات و ارتباطات
    • محیط زیست و فناوری اطلاعات و ارتباطات
    • اثرات کلان اقتصادی فناوری اطلاعات و ارتباطات
  7. زیرساخت های توانمند ساز
    • پژوهش در حوزه ارتباطات و فناوری اطلاعات
    • امنیت اینترنت
    • بسط قوانین و مقررات ناظر بر فضای مجازی
  8. مهارت‌های فناوری اطلاعات و ارتباطات

مستندات نظام پایش

مبتنی بر مطالعات و فعالیت های كارشناسی به عمل آمده روی اسناد مرجع فرادست ملی و بین المللی در راستای اهداف تدوین نظام پایش شاخص های فناوری اطلاعات و ارتباطات كشور، سازمان فناوری اطلاعات ایران به عنوان مجری پروژه، با همکاری دو نهاد دانشگاهی و مشاوره بخش خصوصی، سند نظام پایش شاخص های فناوری اطلاعات و ارتباطات كشور را مطابق تكلیف فوق تدوین نموده است که این سند در 25 مردادماه 1392 توسط مقام محترم وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات به دستگاه های اجرایی ابلاغ گردیده است. در این سند، دامنه كاربرد، شرح شاخص ها و شناسنامه توصیفی و مشروح آن ها، اركان و مسئولیت ها، ساختار اجرایی، ساختار مالی، زمان بندی جمع آوری اطلاعات، تحلیل و انتشار نتایج وضعیت موجود توسعه و كاربری فناوری اطلاعات و ارتباطات در كشور براساس شاخص های تدوین شده مشخص می گردد. این نظام نامه، شامل یك بخش اصلی و یک پیوست فنی بعنوان اسناد پشتیبان مطالعات طرح می باشد.
بعد از اجرای دو دوره پایش شاخص های فناوری اطلاعات و ارتباطات در سال های 92 و 95 و با توجه به اینکه یکی از فرایندهای کلیدی در این نظام "بهبود مستمر"می باشد،بر اساس بازخوردهای دريافتی از کليه ذی نفعان، رصد آخرين تحولات در زمينه فناوری اطلاعات و ارتباطات و نشانگرهای مرتبط، و تجارب حاصل از تعامل با نهادهای بين المللی و حضور فعال در مجامع بين المللی مرتبط، نگارش سوم سند نظام پايش شاخص های فناوری اطلاعات و ارتباطات ( نسخه بهبود) مورد بازنگری قرار گرفت.



مشاهده نگارش جدید سند نظام پایش تکالیف عمومی و اختصاصی مندرج در اسناد بالادستی سند نظام پایش شاخص های فاوا (سال 1400) گزارش تحلیلی پایش شاخص های فاوا (سال 1399)