بر اساس تبصره 3 ماده 46 قانون برنامه پنجساله پنجم توسعه جمهوری اسلامی ایران، وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات می تواند برای ارزیابی شاخص ها و وضعیت در ابعاد ملی، منطقه ای و بین المللی، نظام پایش شاخص های فناوری اطلاعات و ارتباطات را تا پایان سال دوم برنامه، تدوین نماید. براساس این بند و با عنایت به مصوبه هیئت محترم وزیران، کلیه دستگاه های اجرایی و مؤسسات غیردولتی موظف به ارائه اطلاعات و آمار مورد نیاز و مرتبط، به این وزارت خانه در مقاطع تعیین شده هستند.
سازمان فناوری اطلاعات ایران (مرکز برنامه ریزی و نظارت راهبردی فناوری اطلاعات) به نمایندگی از وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات و به عنوان نهاد هماهنگ کننده ملی، در طی سال های گذشته، اركان نظام پایش شاخص های فناوری اطلاعات و ارتباطات را به میزان بسیار خوبی شكل داده است و با توجه به الزامات قانونی موجود، با بهره گیری از تجارب گذشته و همچنین تجارب بین المللی، نظام پایش شاخص های فناوری اطلاعات و ارتباطات كشور تدوین نموده است. نظام پایش شاخص های فناوری اطلاعات وارتباطات در کشور، شامل مدل مفهومی تدوین شاخص ها، مجموعه کلیدی شاخص های فناوری اطلاعات و ارتباطات کشور، روش سنجش، ارزیابی و تحلیل شاخص های فناوری اطلاعات در کشور، مشخص شدن نهاد متولی تامین زیرساخت های فنی، آموزشی و پژوهشی و سازوكارهای لازم به منظور تعامل با نهادهای بین المللی است.
مبتنی بر مطالعات و فعالیت های كارشناسی به عمل آمده روی اسناد مرجع فرادست ملی و بین المللی در راستای اهداف تدوین نظام پایش شاخص های فناوری اطلاعات و ارتباطات كشور، سازمان فناوری اطلاعات ایران به عنوان مجری پروژه، با همکاری دو نهاد دانشگاهی و مشاوره بخش خصوصی، سند نظام پایش شاخص های فناوری اطلاعات و ارتباطات كشور را مطابق تكلیف فوق تدوین نموده است که این سند در 25 مردادماه 1392 توسط مقام محترم وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات به دستگاه های اجرایی ابلاغ گردیده است. در این سند، دامنه كاربرد، شرح شاخص ها و شناسنامه توصیفی و مشروح آن ها، اركان و مسئولیت ها، ساختار اجرایی، ساختار مالی، زمان بندی جمع آوری اطلاعات، تحلیل و انتشار نتایج وضعیت موجود توسعه و كاربری فناوری اطلاعات و ارتباطات در كشور براساس شاخص های تدوین شده مشخص می گردد. این نظام نامه، شامل یك بخش اصلی و یک پیوست فنی بعنوان اسناد پشتیبان مطالعات طرح می باشد.
این ورودی ها، شامل اسناد بالادستی و مصوبات کلان، مقادیر نشانگرهای جمع آوری شده در رابطه با عملکرد دستگاه های اجرایی و سایر نهادها، شاخص ها و مقادیر شاخص های بین المللی، گزارش های پیشرفت مرتبط با اجرای پروژه های استانی، منطقه ای و ملی و آمارها و داده های پایه مانند اطلاعات جمعیتی، اقتصادی و فرهنگی کشور است.
با توجه به اهداف تعیین شده برای نظام پایش، فرآیندهایی نیز برای این نظام تدوین شده اند که برمبنای ورودی های دریافتی، خروجی های موردانتظار را تولید می کنند. این فرآیندها عبارتند از:
فرآیندهای ذکرشده در بخش قبل، خروجی های اصلی نظام پایش را تولید می کنند. این خروجی های در قالب های زیر تولید می شوند:
یکی از مفاهیم اصلی و مولفه های کلیدی در نظام پایش، مجموعه کلیدی نشانگرهای فناوری اطلاعات و ارتباطات کشور است. نشانگرهای این مجموعه، در همسویی با اهداف کلان ملی، اسناد بالادستی و اهداف توسعه جهانی مانند اهداف توسعه هزاره و اهداف توسعه پایدار و با درنظرگرفتن نیازهای گزارش دهی به نهادهای بین المللی تدوین گردیده اند. برای هر نشانگر/شاخص، شناسنامه آن شاخص شامل، مقدار در سال پایه، مقدار در سال های برنامه، مقدار در سال انتهایی برنامه، درصد رشد سالیانه، تعریف شاخص، دستگاه های مسئول و همکار و روش اندازه گیری شاخص است.
اجرایی نمودن نظام وابسته به وجود ساختاری نهادی است. این ساختار که در سند ابلاغ شده به شکل دقیق تعریف شده است، مسئولیت های زیر را به انجام می رساند:
سازمان فناوری اطلاعات ایران (مركز برنامه ریزی و نظارت راهبردی فناوری اطلاعات) به عنوان مجری نظام پایش شاخص های فناوری اطلاعات و ارتباطات كشور، موظف است به عنوان یک ساختار نهادی، به منظور استفاده از كلیه ظرفیت های ملی در این حوزه، "كارگروه ملی هماهنگ كننده نظام پایش شاخص های فناوری اطلاعات و ارتباطات كشور" را تشكیل دهد. اعضای این كارگروه، نمایندگان كلیه بخش های اصلی ذینفع دارای تكلیف برای اجرای نظام پایش هستند.
یکی از مولفه های نظام پایش شاخص های فناوری اطلاعات و ارتباطات کشور، ارتباطات و تعاملات بین الملل است. ارتباطات و تعاملات بین الملل به دلایل زیر یکی از مولفه های کلیدی و تاثیرگذار در موفقیت این نظام و ارتقاء جایگاه جمهوری اسلامی ایران در رده بندی های معتبر بین المللی در حوزه فناوری اطلاعات وارتباطات است:
اجرایی نمودن نظام پایش شاخص های فناوری اطلاعات و ارتباطات کشور بدون درنظرگرفتن اعتبارات و بودجه لازم در سازمان و همچنین در دستگاه های مسئول که باید عملکرد حوزه خود را گزارش کنند، امکان پذیر نخواهد بود. براساس سند ابلاغ شده نظام پایش، کلیه دستگاه های اجرایی موظف هستند نسبت به پیشنهاد و درنظرگرفتن اعتبارات لازم برای جمع آوری آمارهای فناوری اطلاعات و ارتباطات بهنگام، دقیق و به روز از عملکرد خود و واحدهای تابعه در نظام پایش شاخص های فناوری اطلاعات و ارتباطات کشور از محل اعتبارات منابع داخلی در اختیار اقدام نمایند. سازمان فناوری اطلاعات ایران هم به عنوان مجری موظف است تا اعتبارات مرتبط با امور هماهنگی، جمع آوری اطلاعات از سطح دستگاه های اجرایی، تحلیل و انتشار اطلاعات، هماهنگی با نهادهای بین المللی و سایر وظایف محوله در نظام پایش شاخص های فناوری اطلاعات و ارتباطات را در بودجه سالیانه خود درنظر گیرد.
تعداد نشانگر و شاخصهای این نگارش از مجموعه کلیدی نشانگرهای فناوری اطلاعات و ارتباطات ایران، 145 نشانگر است. تعداد 101 عدد از این نشانگرها آمارهای ثبتی هستند و تعداد 44 نشانگر از این مجموعه از طریق روشهای آمارگیری احصاء میگردند.
لازم به ذکر است 44 شاخص در حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات از برنامه ششم توسعه جمهوری اسلامی ایران استخراج گردیده است و 5 شاخص بین المللی در این سند مورد ارزیابی قرار می گیرد. بهطورکلی، میتوان گفت که سه روش کلی آمارگیری، جمعآوری اطلاعات از مراجع مرتبط (استعلام از دستگاه مسئول و جمعآوری اطلاعات از طریق عملیات میدانی) و استفاده از مدلهای تخمینی به منظور دستیابی به مقادیر این نشانگرها درنظرگرفته شده است. در این نگارش از سند نظام پایش شاخصهای فناوری اطلاعات و ارتباطات ایران، نشانگرها براساس چارچوب مفهومی زیر تدوین گردیدهاند. اين چارچوب در شکل 2 نشان داده شده است.
مبتنی بر مطالعات و فعالیت های كارشناسی به عمل آمده روی اسناد مرجع فرادست ملی و بین المللی در راستای اهداف تدوین نظام پایش شاخص های فناوری اطلاعات و ارتباطات كشور، سازمان فناوری اطلاعات ایران به عنوان مجری پروژه، با همکاری دو نهاد دانشگاهی و مشاوره بخش خصوصی، سند نظام پایش شاخص های فناوری اطلاعات و ارتباطات كشور را مطابق تكلیف فوق تدوین نموده است که این سند در 25 مردادماه 1392 توسط مقام محترم وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات به دستگاه های اجرایی ابلاغ گردیده است. در این سند، دامنه كاربرد، شرح شاخص ها و شناسنامه توصیفی و مشروح آن ها، اركان و مسئولیت ها، ساختار اجرایی، ساختار مالی، زمان بندی جمع آوری اطلاعات، تحلیل و انتشار نتایج وضعیت موجود توسعه و كاربری فناوری اطلاعات و ارتباطات در كشور براساس شاخص های تدوین شده مشخص می گردد. این نظام نامه، شامل یك بخش اصلی و یک پیوست فنی بعنوان اسناد پشتیبان مطالعات طرح می باشد.
بعد از اجرای دو دوره پایش شاخص های فناوری اطلاعات و ارتباطات در سال های 92 و 95 و با توجه به اینکه یکی از فرایندهای کلیدی در این نظام "بهبود مستمر"می باشد،بر اساس بازخوردهای دريافتی از کليه ذی نفعان، رصد آخرين تحولات در زمينه فناوری اطلاعات و ارتباطات و نشانگرهای مرتبط، و تجارب حاصل از تعامل با نهادهای بين المللی و حضور فعال در مجامع بين المللی مرتبط، نگارش سوم سند نظام پايش شاخص های فناوری اطلاعات و ارتباطات ( نسخه بهبود) مورد بازنگری قرار گرفت.